Era of EV

Bu yazıda, öncelikle elektrikli araçlara dair global ölçekte istatistiği bilgiler paylaşılacak ve bazı projeksiyonlar verilecek, Uluslararası Enerji Ajansı’nın (IEA) ülke bazlı istatistikleri sunulacak, elektrikli araçlara dair algıdan bahsedilecek, yatırım planları paylaşılacak, en son da ülke ve şehir ölçeğinde istatistikler paylaşılacak. 

IEA’ya göre, 2015 sonu itibariyle yollardaki elektrikli araç sayısı (BEV+PHEV) 1.26 milyonu aştı (2015 yılı içerisindeki satış 550 binin üzerinde). 

Grafik: 2010-2015 arası dönem BEV+PHEV stoğu

Aşağıdaki grafiğe esas 2015 sonu kümüle BEV sayısı 739810, kümüle PHEV sayısı ise 517100

Marklines sitesindeki veriler de;

• 2016 yılı içerisinde BEV + PHEV satışlarının 720 bini aştığını gösteriyor.
• 2011-2016 arası dönemin sonunda BEV adedinin 1 milyon 27 bin olduğunu, PHEV sayısının da 666 bin olduğunu göstermektedir.

IEA verilerine göre, 2015 yılı sonunda ulaşılan kümüle 1.26 milyon elektrikli aracın (full elektrikli ve plug-in hibrit) %80’i ABD, Çin, Japonya, Hollanda ve Norveç’te. Deutsch Bank raporuna göre, 2015 yılında satılan 328720 BEV global araç satışının %0.6’sına karşılık geliyor (Marklines ise 2015 yılı içerisinde satılan BEV sayısının 254 bin olarak vermişti, veriler arasında ciddi sapmalar var). ICCT’ye göre, 2015 yılında dünyada satılan araçların %0.8’i PHEV+BEV (IEA’ya göre satış adedi 550130, Marklines’a göre 380 bin). Goldman Sachs’ın 2025’te, satılan araçların %25’inin elektrik motoruna sahip olacağı ve bunun %95 oranında hibrit olacağı yönündeki tahmini, Deutsch Bank’ın raporunda verili değerleri aşıyor.

Deployment scenarios for the stock of electric cars to 2030

Deutsch Bank’ın 2020 ve 2025 yıllarını kapsar tahmini ise aşağıdaki gibi (tablodaki değerler ilgili yıldaki satış beklentisini göstermektedir).

Aşağıdaki tablolar (kaynak: IEA)

Ford CEO’u Mark Fields, EV şafağında olduğumuzu açıkça ifade etmiş ve 15 yıl içerisinde EV model sayısının içten yanmalı motorlu (ICE) araç model sayısını geçmesini beklediğini söylemişti. Nitekim, Ford önümüzdeki 5 yılda 13 yeni EV modeli, dünyanın en büyük otomobil üreticisi konumundaki VW de 2025’te 30 yeni EV modelini piyasaya sunmuş olmayı hedefliyor. Daimler, 2025’e kadar 10 adet EV modeline 10 milyar € bütçe ayırmış. Morgan Stanley’in tahminlerine göre, EV dönüşümü nedeniyle VW 2025-2028 yılları arasında zarar yazacak.

Peki, nedir bu cümbüşün tetikleyicileri? Görünürde bunun iki sebebi var, çevresel dinamikler ve batarya fiyatlarındaki dramatik düşüş. Buna Business Canvas Model’in 9 önemli sacayağından birisi olan “Value Propositions” olarak bakarsak bu dinamikleri şöyle sıralayabiliriz:

• Olgun (mature)
• Elektrikli araç üretiminde içten yanmalı motorlara göre daha az parça kullanılıyor. Bu da üretimi basitleştiriyor.
• Elektrikli araçları dijitalize hale getirmek daha kolay (IoT).
• Hidrojen yakıtlı araçlara kıyasla daha ucuz.
• Winning idea

Buna Business Canvas Model’in 9 önemli sacayağından bir diğeri olan “Risks” açısından bakıldığında EV’lerin risklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Yakıt hücrelerindeki gelişmeler
• Araç fiyatlarının yüksekliği (BMWi3 Türkiye fiyatı >180 bin TL) (ABD satış fiyatı 42 bin $). Japonya 2025 için 18 bin $ hedefi koymuş EV’ler için, bu bile yüksek.
• Batarya fiyatları aşırı pahalı (2016 model Nissan Leaf bataryasının sadece kendisi 6500 $ değerinde, ilave 1000 $ değiştirme masrafı)
• Bataryanın ömrü…
• Dolum süresi
• Elektrik üretim/dağıtım altyapısını etkileme potansiyeli

Not: i) Şarj istasyonu altyapı eksikliği, ii) şarj istasyonlarının pahalı oluşu ve iii) menzil limiti engelleyici riskler olarak değerlendirilmemiştir; ama şarj istasyonu-elektrikli araç sayısı arasındaki itekleme mekanizması (döngü) da incelemeye değer bir konu.

Batarya fiyatlarıyla alakalı olarak kısaca şunu diyelim; batarya fiyatı, araç fiyatının yaklaşık 1/3’üne karşılık geliyor, dolayısıyla bataryaların ucuzlaması çok önemli ve 100 $/kWh batarya fiyatı hedefine Tesla 2020’de, GM 2022’de ulaşmayı hedefliyor, Deutsch Bank Lithium-ion Age isimli raporunda 2020’de 150$/kWh mertebelerinin görüleceğini yazmış (2010 fiyatı: 900 $/kWh), özetle it’s all about batteries ve 2020’lerde 100-150 arası görülecek). 2022’lerde, EV fiyatlarının içten yanmalı motora sahip araç fiyatlarıyla yarışır hale geleceği tahmin edilmektedir. Çin, batarya konusunda, güneş panellerinde yaptığının benzerini yapmaya çalışıyor (1980’den beri Japon ve Koreli şirketlerce domine edilen lithium-ion batarya pazarında, Çin, 2013’te Kore’yi geride bıraktı ve tüm elektronik aletleri kapsayacak şekilde dünyanın en büyük batarya tedarikçisi oldu).

Dolum süresiyle alakalı olarak da, bataryanın %80 oranında dolması ≽1 saat (sabit dolum istasyonları ile), yani çok uzun, olacak iş değil. 2020’li yıllar önemli olacak, zira Samsung SDI, 20 dk’lık şarj ile 310 mil gidebilen lithium-ion EV battery cell’ini duyurdu; ancak bataryanın, 2021’e kadar seri üretime girmesi beklenmiyor. Bosch, 2015 Eylül’de, elektrikli otomobillerin menzilini 2 katına çıkartacak bataryayı 2020’de piyasaya süreceklerini açıklamıştı.

Ne denirse denirsin, EV’ler, sabit dolum istasyonları olmadan anlamlı değil (şu an ve yakın gelecekte). Sabit dolum istasyonları sayısı artsa da, Türkiye gibi otopark dâhi bulmanın zor olduğu bir ülkede EV’lerin yaygınlaşması nasıl sağlanabilir? Sadece şehir içi kullanım için düşünsek bile, kilit nokta, acaba, EV’lerin en fazla 10 dk içerisinde anlamlı bir doluluk oranına erişmesidir diyebilir miyiz? Araç şarjına yönelik yeni hizmet sektörü (valet charging) ortaya çıkar mı acaba 🙂 Köye nasıl giderim diye sormuyorum bile! Bu noktada hidrojen yakıt hücreli araçların geleceği nasıl belirleyici olur acaba? Toyota ve Hyundai seri üretime başladı bile.

EV sektörü lithium-ion batarların kullanıldığı alanları da ciddi şekilde etkileyecek; 2014 sonunda 49 milyar $ pazara sahip olan şarj edilebilir batarya pazarında lityum iyon %34 kadar bir paya sahipken, 2025 sonunda pazar payının toplamda 112 milyara ulaşması ve lityum iyon bataryanın pazar payının ise %70’e ulaşması beklenmektedir.

Detay istatistiklere gelelim:

Norveç, yollardaki 100 binden fazla bataryalı elektrikli araç (BEV) sayısıyla kişi başına en çok BEV bulunduran ülke (ülke nüfusu: 5.2 milyon), toplam elektrikli araç sayısı (BEV+PHEV) ise 500 bin kadar ve 2016’da satılan araçların %29’u elektrikli (BEV+PHEV), %11.2’si ise hibrit (plug-in özelliği olmayan hibrit) (yüzdesel olarak Norveç açık ara önde). Norveç, geçen yıl aynı anda 28 adet aracı yarım saatte şarj edebilen dünyanın en büyük şarj istasyonunu kullanıma açtı. Norveç’in elektrikli araç sayısı toplam araç sayısının %5’ine tekabül etse de, ulaştırma bakanı 2025’te fosil yakıtlı araç satışlarının durmasının gerçekçi olduğunu söylüyor (Bunun araç satışlarının yasaklanması yoluyla değil, mali teşviklerle realize olması bekleniyor. Oysa, Hollanda 2025’te, Almanya 2030’da fosil yakıtlı araç satışını yasaklama yoluna gidecek gibi). Nitekim, beklentilere bakıldığında, Norveç Elektrikli Arabalar Birliği 2020’de toplam EV sayısının 400 bine ulaşacağını ve her 100 araçtan 70’inin elektrikli olacağını değerlendirmektedir. Norveç’lilerin 10’undan 7’si apartmanda yaşıyormuş ve bunların birkaçı aracını şarj etme imkânına sahipmiş. Bu yönüyle de şarj açısından 5.2 milyonluk Norveç’te bile yapılacak çok iş var. Hükümet, ana yollarda her 50 km’de bir şarj istasyonu kurmayı hedefliyormuş. Elektrik üretiminde hidronun ağırlığının sağladığı ucuz elektrik ve petrolden biriktirilen fonlar yardımıyla elektrikli araçlar Norveç’te teşvik edilebiliyor; ama bu imkânlara sahip olmayan ülkelerin aynı imkânlara sahip olmayacağı muhakkak.

Bu arada;

• AB genelinde, elektrikli araç satışları, toplam araç satışlarının %1.2’si mertebelerinde seyrediyormuş (toplam araç sayısının ise %0.15’i EV imiş).
• Çin’deki EV sayısı 600 bin kadarmış (2016’da Çin’de toplam 507 bin BEV + PHEV satılmış ve bunun 400 bin kadarı BEV), 2020’de 5 milyon olması hedefleniyormuş ve araç satışlarının en az %8’inin EV olması yönündeki planında ısrarcıymış, öyle ki BMW üretim sistemlerini, yakında çıkması beklenen bu karara göre ayarlayacakmış. 2017’nin Ocak ayında satılan araç sayısı 4608 imiş ve bu, 2016’nın aynı ayına göre %66 azalma demek (kaynak: Association of Automobile Manufacturers). 06.03.2017 tarihli haberlere göre, hava kirliliğiyle mücadele kapsamında, Pekin’de trafiğe çıkacak ya da yenilenecek tüm ticari taksilerin elektrik motoruna sahip olmasını şart koşacakmış. Pekin’deki taksi sayısı 71 bin kadar.
• Norveç’te elektrikli araçların toplam içindeki payı %23, Hollanda’da %10 civarında.
• Türkiye’de 2016 Aralık sonu itibariyle elektrik araç satışı 426 adet (2016 içerisinde 44 adet, 2015’te 120, 2014’te 47, 2013’te 31 ve 2013 öncesinde 184 adet).
• Hep otomobil üzerinden istatistik veriyoruz; ancak e-bike çok acayip bir yere gidecek gibi. Çin’de 2015 yılında 30 milyon e-bike satılmış ve toplam e-bike sayısı da 200 milyon geçmiş. E-Bike pazarı lead-acid batarya tarafından domine edilmekteymiş; ama lithium-ion batarya fiyatındaki azalma trendi nedeniyle lithium’un lead-acid’ten pay alacağı tahmin edilmekte. Tipik bir e-bike’te 1 kWh güçteki batarya kullanılıyor. 2020’de 20 GWh e-bike batarya talebi tamin ediyor Deutsch Bank.

Şehir istatistikleri (2015 yılı içerisinde) (bkz)

• Shanghai’da satılan elektrikli araç sayısı toplam 41 bin adet ve bu, toplam satışın %11’ine karşılık geliyor. Şehir nüfusu 24 milyon ve şehirde 21700 adet şarj istasyonu var (16,500 kişisel, 3,200 şirket, 800 otobüs + lojistik firmaları)
• Shenzen’de satılan elektrikli araç sayısı toplam 17 binden fazla ve bu, toplam satışın %9.9’una karşılık geliyor. BYD’nin genel merkezi Shenzen’de.
• Beijing’de satılan elektrikli araç sayısı toplam 18 binden fazla (%99’dan fazlası BEV, zira Beijing’de plug-in araçlara teşvik yok) ve bu, toplam satışın %3.7’sine karşılık geliyor. Şehir nüfusu 22 milyon ve 21 bin adet şarj istasyonu var (3,700 otobüs vs gibi özel kullanım için, 12,000 kişisel, 6789 kamuya açık)
• Danimarka’da satılan elektrikli araç sayısı toplamda 4700’den fazla ve bu toplam satışın %2.3’üne karşılık geliyor. Bunun 2800 kadarı Kopenhag’da satılmıştır (Konpenhag nüfusu 1.7 milyon). Toplam 850 şarj istasyonu ve bunun 60 tanesi hızlı şarj özellikli
• Fransa’da satılan elektrikli araç sayısı toplam satışların %1.2’sine karşılık geliyor. 12 milyon nüfuslu Paris’de satılan toplam 6578 elektrikli araç, toplam satışların %1.8’ine karşılık geliyor, ülke ortalamasının 1.5 katı. Paris’deki toplam 1367 şarj istasyonunun, 32’si hızlı şarj özellikli
• Hollanda’da satılan elektrikli araç sayısı toplam 43 binden fazla, toplam satışların %9.7’sine karşılık geliyor.
  • 2.4 milyon nüfuslu Amsterdam’da satılan toplam 6645 elektrikli araç, toplam satışların %9.7’sine karşılık geliyor, ülke ortalamasıyla aynı. Amsterdam’daki toplam 1341 şarj istasyonunun, 36’sı hızlı şarj özellikli.
  • 1.3 milyon nüfuslu Utrecht’de ise, satışların %14.7’si, yani 8791 adedi elektrikli.  Buradaki 987 şarj istasyonunun ise 46’sı hızlı şarj özellikli.
• Norveç’te satılan elektrikli araç sayısı 34 bin, toplam satışların %22’sinden fazlası. 1.2 milyon nüfuslu Oslo’da satılan elektrikli araç sayısı 10920 ve bu, toplam satışların %26.6’sı. Oslo’daki toplam 2973 şarj istasyonunun, 161’i hızlı şarj özellikli.
• 2.2 milyon nüfuslu Stockholm’da (İsveç) satılan elektrikli araç sayısı 3727, toplam satışların %3.7’si. Buradaki toplam 565 şarj istasyonunun, 82’si hızlı şarj özellikli.
• 1.6 milyon nüfuslu Zürih’de (İsviçre) satılan elektrikli araç sayısı 2496, toplam satışların %3.4’ü. Buradaki toplam 190 şarj istasyonunun, 12’si hızlı şarj özellikli.
• 15 milyon büfuslu Londra’da satılan elektrikli araç sayısı 7037, toplam satışların %1.4’ü. Londra’daki toplam 1652 şarj istasyonunun, 134’ü hızlı şarj özellikli.
• ABD’de toplam elektrikli araç satışı 117 bin (EV+PHEV), hafif araçların toplam %0.7’sine karşılık geliyor.
  • 2 milyon nüfuslu San Jose’de satılan 9753 (%9.4)
  • 4.6 milyon nüfusu San Francisco’da satılan 13081 (%5.3)
  • 13 milyon nüfusu Los Angeles’de satılan 23653 (%2.8)

ABD 2016 yılı EV satışları 06.02.2017 tarihli notta (kaynak). 2015 sonunda ABD’de 400 binden fazla elektrikli araç var toplamda ve 2025’te bunun 2.5 milyonu geçmesi bekleniyor (hibrit ve BEV ağırlığı yaklaşık eşit).